µ301 I Stat uetus et multos incaedua silua per annos; credibile est illi numen inesse loco. fons sacer in medio speluncaque pumice pendens, et latere ex omni dulce queruntur aues. Hic ego dum spatior tectus nemoralibus umbris quod mea, quaerebam, Musa moueret opus uenit odoratos Elegia nexa capillos, et, puto, pes illi longior alter erat. forma decens, uestis tenuissima, uultus amantis, et pedibus uitium causa decoris erat. uenit et ingenti uiolenta Tragoedia passu: fronte comae torua, palla iacebat humi; laeua manus sceptrum late regale mouebat, Lydius alta pedum uincla cothurnus erat. Et prior 'ecquis erit,' dixit, 'tibi finis amandi, O argumenti lente poeta tui? nequitiam uinosa tuam conuiuia narrant, narrant in multas conpita secta uias. saepe aliquis digito uatem designat euntem, atque ait "hic, hic est, quem ferus urit Amor!" fabula, nec sentis, tota iactaris in urbe, dum tua praeterito facta pudore refers. tempus erat, thyrso pulsum grauiore moueri; cessatum satis est; incipe maius opus! materia premis ingenium. cane facta uirorum. "haec animo," dices, "area facta meo est!" quod tenerae cantent, lusit tua Musa, puellae, primaque per numeros acta iuuenta suos. nunc habeam per te Romana Tragoedia nomen! inplebit leges spiritus iste meas.' Hactenus, et mouit pictis innixa cothurnis densum caesarie terque quaterque caput. altera, si memini, limis subrisit ocellis fallor, an in dextra myrtea uirga fuit? 'Quid grauibus uerbis, animosa Tragoedia,' dixit, 'me premis? an numquam non grauis esse potes? inparibus tamen es numeris dignata moueri; in me pugnasti uersibus usa meis. non ego contulerim sublimia carmina nostris; obruit exiguas regia uestra fores. sum leuis, et mecum leuis est, mea cura, Cupido; non sum materia fortior ipsa mea. rustica sit sine me lasciui mater Amoris; huic ego proueni lena comesque deae. quam tu non poteris duro reserare cothurno, haec est blanditiis ianua laxa meis; et tamen emerui plus quam tu posse, ferendo multa supercilio non patienda tuo. per me decepto didicit custode Corinna liminis adstricti sollicitare fidem, delabique toro tunica uelata soluta atque inpercussos nocte mouere pedes. a quotiens foribus duris infixa pependi, non uerita a populo praetereunte legi! quin ego me memini, dum custos saeuus abiret, ancillae miseram delituisse sinu. quid, cum me munus natali mittis, at illa rumpit et adposita barbara mersat aqua? prima tuae moui felicia semina mentis; munus habes, quod te iam petit ista, meum.' Desierat. coepi: 'per uos utramque rogamus, in uacuas aures uerba timentis eant. altera me sceptro decoras altoque cothurno; iam nunc contacto magnus in ore sonus. altera das nostro uicturum nomen amori ergo ades et longis uersibus adde breuis! exiguum uati concede, Tragoedia, tempus! tu labor aeternus; quod petit illa, breue est.' Mota dedit ueniam. Teneri properentur Amores, dum uacat; a tergo grandius urguet opus! µ302 II 'Non ego nobilium sedeo studiosus equorum; cui tamen ipsa faues, uincat ut ille, precor. ut loquerer tecum ueni, tecumque sederem, ne tibi non notus, quem facis, esset amor. tu cursus spectas, ego te; spectemus uterque quod iuuat, atque oculos pascat uterque suos. O, cuicumque faues, felix agitator equorum! ergo illi curae contigit esse tuae? hoc mihi contingat, sacro de carcere missis insistam forti mente uehendus equis, et modo lora dabo, modo uerbere terga notabo, nunc stringam metas interiore rota. si mihi currenti fueris conspecta, morabor, deque meis manibus lora remissa fluent. at quam paene Pelops Pisaea concidit hasta, dum spectat uultus, Hippodamia, tuos! nempe fauore suae uicit tamen ille puellae. uincamus dominae quisque fauore suae! Quid frustra refugis? cogit nos linea iungi. haec in lege loci commoda circus habet tu tamen a dextra, quicumque es, parce puellae; contactu lateris laeditur ista tui. tu quoque, qui spectas post nos, tua contrahe crura, si pudor est, rigido nec preme terga genu! Sed nimium demissa iacent tibi pallia terra. collige uel digitis en ego tollo meis! inuida uestis eras, quae tam bona crura tegebas; quoque magis spectes inuida uestis eras! talia Milanion Atalantes crura fugacis optauit manibus sustinuisse suis. talia pinguntur succinctae crura Dianae cum sequitur fortes, fortior ipsa, feras. his ego non uisis arsi; quid fiet ab ipsis? in flammam flammas, in mare fundis aquas. suspicor ex istis et cetera posse placere, quae bene sub tenui condita ueste latent. Vis tamen interea faciles arcessere uentos? quos faciet nostra mota tabella manu. an magis hic meus est animi, non aeris aestus, captaque femineus pectora torret amor? dum loquor, alba leui sparsa est tibi puluere uestis. sordide de niueo corpore puluis abi! Sed iam pompa uenit linguis animisque fauete! tempus adest plausus aurea pompa uenit. prima loco fertur passis Victoria pinnis huc ades et meus hic fac, dea, uincat amor! plaudite Neptuno, nimium qui creditis undis! nil mihi cum pelago; me mea terra capit. plaude tuo Marti, miles! nos odimus arma; pax iuuat et media pace repertus amor. auguribus Phoebus, Phoebe uenantibus adsit! artifices in te uerte, Minerua, manus! ruricolae, Cereri teneroque adsurgite Baccho! Pollucem pugiles, Castora placet eques! nos tibi, blanda Venus, puerisque potentibus arcu plaudimus; inceptis adnue, diua, meis daque nouae mentem dominae! patiatur amari! adnuit et motu signa secunda dedit. quod dea promisit, promittas ipsa, rogamus; pace loquar Veneris, tu dea maior eris. per tibi tot iuro testes pompamque deorum, te dominam nobis tempus in omne peti! Sed pendent tibi crura. potes, si forte iuuabit, cancellis primos inseruisse pedes. maxima iam uacuo praetor spectacula circo quadriiugos aequo carcere misit equos. cui studeas, uideo. uincet, cuicumque fauebis. quid cupias, ipsi scire uidentur equi. me miserum, metam spatioso circuit orbe! quid facis? admoto proxumus axe subit. quid facis, infelix? perdis bona uota puellae. tende, precor, ualida lora sinistra manu! fauimus ignauo sed enim reuocate, Quirites, et date iactatis undique signa togis! en, reuocant! ac ne turbet toga mota capillos, in nostros abdas te licet usque sinus. Iamque patent iterum reserato carcere postes; euolat admissis discolor agmen equis. nunc saltem supera spatioque insurge patenti! sint mea, sint dominae fac rata uota meae! Sunt dominae rata uota meae, mea uota supersunt. ille tenet palmam; palma petenda mea est.' Risit, et argutis quiddam promisit ocellis. 'Hoc satis est, alio cetera redde loco!' µ303 III Esse deos, i, crede. Fidem iurata fefellit, et facies illi, quae fuit ante, manet! quam longos habuit nondum periura capillos, tam longos, postquam numina laesit, habet. candida candorem roseo suffusa rubore ante fuit niueo lucet in ore rubor. pes erat exiguus pedis est artissima forma. longa decensque fuit longa decensque manet. argutos habuit; radiant ut sidus ocelli, per quos mentita est perfida saepe mihi. scilicet aeterni falsum iurare puellis di quoque concedunt, formaque numen habet. perque suos illam nuper iurasse recordor perque meos oculos: en doluere mei! Dicite, di, si uos inpune fefellerat illa, alterius meriti cur ego damna tuli? an non inuidiae uobis Cepheia uirgo est, pro male formosa iussa parente mori? non satis est, quod uos habui sine pondere testis, et mecum lusos ridet inulta deos? ut sua per nostram redimat periuria poenam, uictima deceptus decipientis ero? aut sine re nomen deus est frustraque timetur et stulta populos credulitate mouet; aut, siquis deus est, teneras amat ille puellas et nimium solas omnia posse iubet. nobis fatifero Mauors accingitur ense; nos petit inuicta Palladis hasta manu. nobis flexibiles curuantur Apollinis arcus; in nos alta Iouis dextera fulmen habet. formosas superi metuunt offendere laesi atque ultro, quae se non timuere, timent. et quisquam pia tura focis inponere curat? certe plus animi debet inesse uiris! Iuppiter igne suo lucos iaculatur et arces missaque periuras tela ferire uetat. tot meruere peti Semele miserabilis arsit! officio est illi poena reperta suo; at si uenturo se subduxisset amanti, non pater in Baccho matris haberet opus. Quid queror et toto facio conuicia caelo? di quoque habent oculos, di quoque pectus habent! si deus ipse forem, numen sine fraude liceret femina mendaci falleret ore meum; ipse ego iurarem uerum iurare puellas et non de tetricis dicerer esse deus. tu tamen illorum moderatius utere dono aut oculis certe parce, puella, meis! µ304 IV Dure uir, inposito tenerae custode puellae nil agis; ingenio est quaeque tuenda suo. siqua metu dempto casta est, ea denique casta est; quae, quia non liceat, non facit, illa facit! ut iam seruaris bene corpus, adultera mens est; nec custodiri, ne uelit, ulla potest. nec corpus seruare potes, licet omnia claudas; omnibus exclusis intus adulter erit. cui peccare licet, peccat minus; ipsa potestas semina nequitiae languidiora facit. desine, crede mihi, uitia inritare uetando; obsequio uinces aptius illa tuo. Vidi ego nuper equum contra sua uincla tenacem ore reluctanti fulminis ire modo; constitit ut primum concessas sensit habenas frenaque in effusa laxa iacere iuba! nitimur in uetitum semper cupimusque negata; sic interdictis imminet aeger aquis. centum fronte oculos, centum ceruice gerebat Argus et hos unus saepe fefellit Amor; in thalamum Danae ferro saxoque perennem quae fuerat uirgo tradita, mater erat; Penelope mansit, quamuis custode carebat, inter tot iuuenes intemerata procos. Quidquid seruatur cupimus magis, ipsaque furem cura uocat; pauci, quod sinit alter, amant. nec facie placet illa sua, sed amore mariti; nescio quid, quod te ceperit, esse putant. non proba fit, quam uir seruat, sed adultera cara; ipse timor pretium corpore maius habet. indignere licet, iuuat inconcessa uoluptas; sola placet, 'timeo!' dicere siqua potest. nec tamen ingenuam ius est seruare puellam hic metus externae corpora gentis agat! scilicet ut possit custos 'ego' dicere 'feci,' in laudem serui casta sit illa tui? Rusticus est nimium, quem laedit adultera coniunx, et notos mores non satis urbis habet in qua Martigenae non sunt sine crimine nati Romulus Iliades Iliadesque Remus. quo tibi formosam, si non nisi casta placebat? non possunt ullis ista coire modis. Si sapis, indulge dominae uultusque seueros exue, nec rigidi iura tuere uiri, et cole quos dederit multos dabit uxor amicos. gratia sic minimo magna labore uenit; sic poteris iuuenum conuiuia semper inire et, quae non dederis, multa uidere domi. µ305 V 'Nox erat, et somnus lassos submisit ocellos; terruerunt animum talia uisa meum: Colle sub aprico creberrimus ilice lucus stabat, et in ramis multa latebat auis. area gramineo suberat uiridissima prato, umida de guttis lene sonantis aquae. ipse sub arboreis uitabam frondibus aestum fronde sub arborea sed tamen aestus erat ecce! petens uariis inmixtas floribus herbas constitit ante oculos candida uacca meos, candidior niuibus, tunc cum cecidere recentes, in liquidas nondum quas mora uertit aquas; candidior, quod adhuc spumis stridentibus albet et modo siccatam, lacte, reliquit ouem. taurus erat comes huic, feliciter ille maritus, cumque sua teneram coniuge pressit humum. Dum iacet et lente reuocatas ruminat herbas atque iterum pasto pascitur ante cibo, uisus erat, somno uires adimente ferendi, cornigerum terra deposuisse caput. huc leuibus cornix pinnis delapsa per auras uenit et in uiridi garrula sedit humo, terque bouis niueae petulanti pectora rostro fodit et albentis abstulit ore iubas. illa locum taurumque diu cunctata relinquit sed niger in uaccae pectore liuor erat; utque procul uidit carpentes pabula tauros carpebant tauri pabula laeta procul illuc se rapuit gregibusque inmiscuit illis et petiit herbae fertilioris humum. Dic age, nocturnae, quicumque es, imaginis augur, siquid habent ueri, uisa quid ista ferant.' Sic ego; nocturnae sic dixit imaginis augur, expendens animo singula dicta suo: 'Quem tu mobilibus foliis uitare uolebas, sed male uitabas, aestus amoris erat. uacca puella tua est; aptus color ille puellae; tu uir et in uacca conpare taurus eras. pectora quod rostro cornix fodiebat acuto, ingenium dominae lena mouebat anus. quod cunctata diu taurum sua uacca reliquit, frigidus in uiduo destituere toro. liuor et aduerso maculae sub pectore nigrae pectus adulterii labe carere negant.' Dixerat interpres. gelido mihi sanguis ab ore fugit, et ante oculos nox stetit alta meos. µ306 VI Amnis harundinibus limosas obsite ripas, ad dominam propero siste parumper aquas! nec tibi sunt pontes nec quae sine remigis ictu concaua traiecto cumba rudente uehat. paruus eras, memini, nec te transire refugi, summaque uix talos contigit unda meos. nunc ruis adposito niuibus de monte solutis et turpi crassas gurgite uoluis aquas. quid properasse iuuat, quid parca dedisse quieti tempora, quid nocti conseruisse diem, si tamen hic standum est, si non datur artibus ullis ulterior nostro ripa premenda pedi? nunc ego, quas habuit pinnas Danaeius heros, terribili densum cum tulit angue caput, nunc opto currum, de quo Cerealia primum semina uenerunt in rude missa solum. prodigiosa loquor ueterum mendacia uatum; nec tulit haec umquam nec feret ulla dies. Tu potius, ripis effuse capacibus amnis sic aeternus eas labere fine tuo! non eris inuidiae, torrens, mihi crede, ferendae, si dicar per te forte retentus amans. flumina deberent iuuenes in amore iuuare; flumina senserunt ipsa, quid esset amor. Inachus in Melie Bithynide pallidus isse dicitur et gelidis incaluisse uadis. nondum Troia fuit lustris obsessa duobus, cum rapuit uultus, Xanthe, Neaera tuos. quid? non Alpheon diuersis currere terris uirginis Arcadiae certus adegit amor? te quoque promissam Xutho, Penee, Creusam Pthiotum terris occuluisse ferunt. quid referam Asopon, quem cepit Martia Thebe, natarum Thebe quinque futura parens? cornua si tua nunc ubi sint, Acheloe, requiram, Herculis irata fracta querere manu; nec tanti Calydon nec tota Aetolia tanti, una tamen tanti Deianira fuit. ille fluens diues septena per ostia Nilus, qui patriam tantae tam bene celat aquae, fertur in Euanthe collectam Asopide flammam uincere gurgitibus non potuisse suis. siccus ut amplecti Salmonida posset Enipeus, cedere iussit aquam; iussa recessit aqua. Nec te praetereo, qui per caua saxa uolutans Tiburis Argei pomifera arua rigas, Ilia cui placuit, quamuis erat horrida cultu, ungue notata comas, ungue notata genas. illa gemens patruique nefas delictaque Martis errabat nudo per loca sola pede. hanc Anien rapidis animosus uidit ab undis raucaque de mediis sustulit ora uadis atque ita 'quid nostras' dixit 'teris anxia ripas, Ilia, ab Idaeo Laumedonte genus? quo cultus abiere tui? quid sola uagaris, uitta nec euinctas inpedit alba comas? quid fles et madidos lacrimis corrumpis ocellos pectoraque insana plangis aperta manu? ille habet et silices et uiuum in pectore ferrum, qui tenero lacrimas lentus in ore uidet. Ilia, pone metus! tibi regia nostra patebit, teque colent amnes. Ilia, pone metus! tu centum aut plures inter dominabere nymphas; nam centum aut plures flumina nostra tenent. ne me sperne, precor, tantum, Troiana propago; munera promissis uberiora feres.' Dixerat. illa oculos in humum deiecta modestos spargebat teneros flebilis imbre sinus. ter molita fugam ter ad altas restitit undas, currendi uires eripiente metu. sera tamen scindens inimico pollice crinem edidit indignos ore tremente sonos: 'o utinam mea lecta forent patrioque sepulcro condita, cum poterant uirginis ossa legi! cur, modo Vestalis, taedas inuitor ad ullas turpis et Iliacis infitianda focis? quid moror et digitis designor adultera uulgi? desint famosus quae notet ora pudor!' Hactenus, et uestem tumidis praetendit ocellis atque ita se in rapidas perdita misit aquas. supposuisse manus ad pectora lubricus amnis dicitur et socii iura dedisse tori. Te quoque credibile est aliqua caluisse puella; sed nemora et siluae crimina uestra tegunt. dum loquor, increuit latis spatiosior undis, nec capit admissas alueus altus aquas. quid mecum, furiose, tibi? quid mutua differs gaudia? quid coeptum, rustice, rumpis iter? quid? si legitimum flueres, si nobile flumen, si tibi per terras maxima fama foret nomen habes nullum, riuis collecte caducis, nec tibi sunt fontes nec tibi certa domus! fontis habes instar pluuiamque niuesque solutas, quas tibi diuitias pigra ministrat hiemps; aut lutulentus agis brumali tempore cursus, aut premis arentem puluerulentus humum. quis te tum potuit sitiens haurire uiator? quis dixit grata uoce 'perennis eas'? damnosus pecori curris, damnosior agris. forsitan haec alios; me mea damna mouent. Huic ego, uae! demens narrabam fluminum amores! iactasse indigne nomina tanta pudet. nescio quem hunc spectans Acheloon et Inachon amnem et potui nomen, Nile, referre tuum! at tibi pro meritis, opto, non candide torrens, sint rapidi soles siccaque semper hiemps! µ307 VII At non formosa est, at non bene culta puella, at, puto, non uotis saepe petita meis! hanc tamen in nullos tenui male languidus usus, sed iacui pigro crimen onusque toro; nec potui cupiens, pariter cupiente puella, inguinis effeti parte iuuante frui. illa quidem nostro subiecit eburnea collo bracchia Sithonia candidiora niue, osculaque inseruit cupida luctantia lingua lasciuum femori supposuitque femur, et mihi blanditias dixit dominumque uocauit, et quae praeterea publica uerba iuuant. tacta tamen ueluti gelida mea membra cicuta segnia propositum destituere meum; truncus iners iacui, species et inutile pondus, et non exactum, corpus an umbra forem. Quae mihi uentura est, siquidem uentura, senectus, cum desit numeris ipsa iuuenta suis? a, pudet annorum: quo me iuuenemque uirumque? nec iuuenem nec me sensit amica uirum! sic flammas aditura pias aeterna sacerdos surgit et a caro fratre uerenda soror. at nuper bis flaua Chlide, ter candida Pitho, ter Libas officio continuata meo est; exigere a nobis angusta nocte Corinnam me memini numeros sustinuisse nouem. Num mea Thessalico languent deuota ueneno corpora? num misero carmen et herba nocent, sagaue poenicea defixit nomina cera et medium tenuis in iecur egit acus? carmine laesa Ceres sterilem uanescit in herbam, deficiunt laesi carmine fontis aquae, ilicibus glandes cantataque uitibus uua decidit, et nullo poma mouente fluunt. quid uetat et neruos magicas torpere per artes? forsitan inpatiens fit latus inde meum. huc pudor accessit: facti pudor ipse nocebat; ille fuit uitii causa secunda mei. At qualem uidi tantum tetigique puellam! sic etiam tunica tangitur illa sua. illius ad tactum Pylius iuuenescere possit Tithonosque annis fortior esse suis. haec mihi contigerat; sed uir non contigit illi. quas nunc concipiam per noua uota preces? credo etiam magnos, quo sum tam turpiter usus, muneris oblati paenituisse deos. optabam certe recipi sum nempe receptus; oscula ferre tuli; proximus esse fui. quo mihi fortunae tantum? quo regna sine usu? quid, nisi possedi diues auarus opes? sic aret mediis taciti uulgator in undis pomaque, quae nullo tempore tangat, habet. a tenera quisquam sic surgit mane puella, protinus ut sanctos possit adire deos? Sed, puto, non blanda: non optima perdidit in me oscula; non omni sollicitauit ope! illa graues potuit quercus adamantaque durum surdaque blanditiis saxa mouere suis. digna mouere fuit certe uiuosque uirosque; sed neque tum uixi nec uir, ut ante, fui. quid iuuet, ad surdas si cantet Phemius aures? quid miserum Thamyran picta tabella iuuat? At quae non tacita formaui gaudia mente! quos ego non finxi disposuique modos! nostra tamen iacuere uelut praemortua membra turpiter hesterna languidiora rosa quae nunc, ecce, uigent intempestiua ualentque, nunc opus exposcunt militiamque suam. quin istic pudibunda iaces, pars pessima nostri? sic sum pollicitis captus et ante tuis. tu dominum fallis; per te deprensus inermis tristia cum magno damna pudore tuli. Hanc etiam non est mea dedignata puella molliter admota sollicitare manu; sed postquam nullas consurgere posse per artes inmemoremque sui procubuisse uidet, 'quid me ludis?' ait, 'quis te, male sane, iubebat inuitum nostro ponere membra toro? aut te traiectis Aeaea uenefica lanis deuouet, aut alio lassus amore uenis.' nec mora, desiluit tunica uelata soluta et decuit nudos proripuisse pedes! neue suae possent intactam scire ministrae, dedecus hoc sumpta dissimulauit aqua. µ308 VIII Et quisquam ingenuas etiamnunc suspicit artes, aut tenerum dotes carmen habere putat? ingenium quondam fuerat pretiosius auro; at nunc barbaria est grandis, habere nihil. cum pulchrae dominae nostri placuere libelli, quo licuit libris, non licet ire mihi; cum bene laudauit, laudato ianua clausa est. turpiter huc illuc ingeniosus eo. Ecce, recens diues parto per uulnera censu praefertur nobis sanguine pastus eques! hunc potes amplecti formosis, uita, lacertis? huius in amplexu, uita, iacere potes? si nescis, caput hoc galeam portare solebat; ense latus cinctum, quod tibi seruit, erat; laeua manus, cui nunc serum male conuenit aurum, scuta tulit; dextram tange cruenta fuit! qua periit aliquis, potes hanc contingere dextram? heu, ubi mollities pectoris illa tui? cerne cicatrices, ueteris uestigia pugnae quaesitum est illi corpore, quidquid habet. forsitan et, quotiens hominem iugulauerit, ille indicet! hoc fassas tangis, auara, manus? ille ego Musarum purus Phoebique sacerdos ad rigidas canto carmen inane fores? discite, qui sapitis, non quae nos scimus inertes, sed trepidas acies et fera castra sequi proque bono uersu primum deducite pilum! nox tibi, si belles, possit, Homere, dari. Iuppiter, admonitus nihil esse potentius auro, corruptae pretium uirginis ipse fuit. dum merces aberat, durus pater, ipsa seuera, aerati postes, ferrea turris erat; sed postquam sapiens in munere uenit adulter, praebuit ipsa sinus et dare iussa dedit. at cum regna senex caeli Saturnus haberet, omne lucrum tenebris alta premebat humus. aeraque et argentum cumque auro pondera ferri manibus admorat, nullaque massa fuit. at meliora dabat curuo sine uomere fruges pomaque et in quercu mella reperta caua. nec ualido quisquam terram scindebat aratro, signabat nullo limite mensor humum, non freta demisso uerrebant eruta remo; ultima mortali tum uia litus erat. Contra te sollers, hominum natura, fuisti et nimium damnis ingeniosa tuis. quo tibi, turritis incingere moenibus urbes? quo tibi, discordes addere in arma manus? quid tibi cum pelago terra contenta fuisses! cur non et caelum, tertia regna, petis? qua licet, adfectas caelum quoque templa Quirinus, Liber et Alcides et modo Caesar habent. eruimus terra solidum pro frugibus aurum. possidet inuentas sanguine miles opes. curia pauperibus clausa est dat census honores; inde grauis iudex, inde seuerus eques! Omnia possideant; illis Campusque forumque seruiat, hi pacem crudaque bella gerant tantum ne nostros auidi liceantur amores, et (satis est) aliquid pauperis esse sinant! at nunc, exaequet tetricas licet illa Sabinas, imperat ut captae qui dare multa potest; me prohibet custos, in me timet illa maritum. si dederim, tota cedet uterque domo! o si neclecti quisquam deus ultor amantis tam male quaesitas puluere mutet opes! µ309 IX Memnona si mater, mater plorauit Achillem, et tangunt magnas tristia fata deas, flebilis indignos, Elegia, solue capillos! a, nimis ex uero nunc tibi nomen erit! ille tui uates operis, tua fama, Tibullus ardet in extructo, corpus inane, rogo. ecce, puer Veneris fert euersamque pharetram et fractos arcus et sine luce facem; adspice, demissis ut eat miserabilis alis pectoraque infesta tundat aperta manu! excipiunt lacrimas sparsi per colla capilli, oraque singultu concutiente sonant. fratris in Aeneae sic illum funere dicunt egressum tectis, pulcher Iule, tuis; nec minus est confusa Venus moriente Tibullo, quam iuueni rupit cum ferus inguen aper. at sacri uates et diuum cura uocamur; sunt etiam qui nos numen habere putent. Scilicet omne sacrum mors inportuna profanat, omnibus obscuras inicit illa manus! quid pater Ismario, quid mater profuit Orpheo? carmine quid uictas obstipuisse feras? et Linon in siluis idem pater 'aelinon!' altis dicitur inuita concinuisse lyra. adice Maeoniden, a quo ceu fonte perenni uatum Pieriis ora rigantur aquis hunc quoque summa dies nigro submersit Auerno. defugiunt auidos carmina sola rogos; durant, uatis opus, Troiani fama laboris tardaque nocturno tela retexta dolo. sic Nemesis longum, sic Delia nomen habebunt, altera cura recens, altera primus amor. Quid uos sacra iuuant? quid nunc Aegyptia prosunt sistra? quid in uacuo secubuisse toro? cum rapiunt mala fata bonos ignoscite fasso! sollicitor nullos esse putare deos. uiue pius moriere; pius cole sacra colentem mors grauis a templis in caua busta trahet; carminibus confide bonis iacet, ecce, Tibullus: uix manet e toto, parua quod urna capit! tene, sacer uates, flammae rapuere rogales pectoribus pasci nec timuere tuis? aurea sanctorum potuissent templa deorum urere, quae tantum sustinuere nefas! auertit uultus, Erycis quae possidet arces; sunt quoque, qui lacrimas continuisse negant. Sed tamen hoc melius, quam si Phaeacia tellus ignotum uili supposuisset humo. hinc certe madidos fugientis pressit ocellos mater et in cineres ultima dona tulit; hinc soror in partem misera cum matre doloris uenit inornatas dilaniata comas, cumque tuis sua iunxerunt Nemesisque priorque oscula nec solos destituere rogos. Delia discedens 'felicius' inquit 'amata sum tibi; uixisti, dum tuus ignis eram.' cui Nemesis 'quid' ait 'tibi sunt mea damna dolori? me tenuit moriens deficiente manu.' Si tamen e nobis aliquid nisi nomen et umbra restat, in Elysia ualle Tibullus erit. obuius huic uenias hedera iuuenalia cinctus tempora cum Caluo, docte Catulle, tuo; tu quoque, si falsum est temerati crimen amici, sanguinis atque animae prodige Galle tuae. his comes umbra tua est; siqua est modo corporis umbra, auxisti numeros, culte Tibulle, pios. ossa quieta, precor, tuta requiescite in urna, et sit humus cineri non onerosa tuo! µ310 X Annua uenerunt Cerealis tempora sacri; secubat in uacuo sola puella toro. flaua Ceres, tenues spicis redimita capillos, cur inhibes sacris commoda nostra tuis? Te, dea, munificam gentes, ubi quaeque, loquuntur, nec minus humanis inuidet ulla bonis. ante nec hirsuti torrebant farra coloni, nec notum terris area nomen erat, sed glandem quercus, oracula prima, ferebant; haec erat et teneri caespitis herba cibus. prima Ceres docuit turgescere semen in agris falce coloratas subsecuitque comas; prima iugis tauros supponere colla coegit, et ueterem curuo dente reuellit humum. Hanc quisquam lacrimis laetari credit amantum et bene tormentis secubituque coli? nec tamen est, quamuis agros amet illa feraces, rustica nec uiduum pectus amoris habet. Cretes erunt testes nec fingunt omnia Cretes. Crete nutrito terra superba Ioue. illic, sideream mundi qui temperat arcem, exiguus tenero lac bibit ore puer. Magna fides testi: testis laudatur alumno. fassuram Cererem crimina nostra puto. uiderat Iasium Cretaea diua sub Ida figentem certa terga ferina manu. uidit, et ut tenerae flammam rapuere medullae, hinc pudor, ex illa parte trahebat amor. uictus amore pudor; sulcos arere uideres et sata cum minima parte redire sui. cum bene iactati pulsarant arua ligones, ruperat et duram uomer aduncus humum, seminaque in latos ierant aequaliter agros, inrita decepti uota colentis erant. diua potens frugum siluis cessabat in altis; deciderant longae spicea serta comae. sola fuit Crete fecundo fertilis anno; omnia, qua tulerat se dea, messis erat; ipsa, locus nemorum, canebat frugibus Ide, et ferus in silua farra metebat aper. optauit Minos similes sibi legifer annos; optasset, Cereris longus ut esset amor. Quod tibi secubitus tristes, dea flaua, fuissent, hoc cogor sacris nunc ego ferre tuis? cur ego sim tristis, cum sit tibi nata reperta regnaque quam Iuno sorte minore regat? festa dies Veneremque uocat cantusque merumque; haec decet ad dominos munera ferre deos. µ311 XIa Multa diuque tuli; uitiis patientia uicta est; cede fatigato pectore, turpis amor! scilicet adserui iam me fugique catenas, et quae non puduit ferre, tulisse pudet. uicimus et domitum pedibus calcamus amorem; uenerunt capiti cornua sera meo. perfer et obdura! dolor hic tibi proderit olim; saepe tulit lassis sucus amarus opem. Ergo ego sustinui, foribus tam saepe repulsus, ingenuum dura ponere corpus humo? ergo ego nescio cui, quem tu conplexa tenebas, excubui clausam seruus ut ante domum? uidi, cum foribus lassus prodiret amator, inualidum referens emeritumque latus; hoc tamen est leuius, quam quod sum uisus ab illo eueniat nostris hostibus ille pudor! Quando ego non fixus lateri patienter adhaesi, ipse tuus custos, ipse uir, ipse comes? scilicet et populo per me comitata placebas; causa fuit multis noster amoris amor. turpia quid referam uanae mendacia linguae et periuratos in mea damna deos? quid iuuenum tacitos inter conuiuia nutus uerbaque conpositis dissimulata notis? dicta erat aegra mihi praeceps amensque cucurri; ueni, et riuali non erat aegra meo! His et quae taceo duraui saepe ferendis; quaere alium pro me, qui queat ista pati. iam mea uotiua puppis redimita corona lenta tumescentes aequoris audit aquas. desine blanditias et uerba, potentia quondam, perdere non ego nunc stultus, ut ante fui! XIb Luctantur pectusque leue in contraria tendunt hac amor hac odium, sed, puto, uincit amor. odero, si potero; si non, inuitus amabo. nec iuga taurus amat; quae tamen odit, habet. nequitiam fugio fugientem forma reducit; auersor morum crimina corpus amo. sic ego nec sine te nec tecum uiuere possum, et uideor uoti nescius esse mei. aut formosa fores minus, aut minus inproba, uellem; non facit ad mores tam bona forma malos. facta merent odium, facies exorat amorem me miserum, uitiis plus ualet illa suis! Parce, per o lecti socialia iura, per omnis qui dant fallendos se tibi saepe deos, perque tuam faciem, magni mihi numinis instar, perque tuos oculos, qui rapuere meos! quidquid eris, mea semper eris; tu selige tantum, me quoque uelle uelis, anne coactus amem! lintea dem potius uentisque ferentibus utar, ut, quam, si nolim, cogar amare, uelim. µ312 XII Quis fuit ille dies, quo tristia semper amanti omina non albae concinuistis aues? quodue putem sidus nostris occurrere fatis, quosue deos in me bella mouere querar? quae modo dicta mea est, quam coepi solus amare, cum multis uereor ne sit habenda mihi. Fallimur, an nostris innotuit illa libellis? sic erit ingenio prostitit illa meo. et merito! quid enim formae praeconia feci? uendibilis culpa facta puella mea est. me lenone placet, duce me perductus amator, ianua per nostras est adaperta manus. An prosint, dubium, nocuerunt carmina semper; inuidiae nostris illa fuere bonis. cum Thebae, cum Troia foret, cum Caesaris acta, ingenium mouit sola Corinna meum. auersis utinam tetigissem carmina Musis, Phoebus et inceptum destituisset opus! Nec tamen ut testes mos est audire poetas; malueram uerbis pondus abesse meis. per nos Scylla patri caros furata capillos pube premit rabidos inguinibusque canes; nos pedibus pinnas dedimus, nos crinibus angues; uictor Abantiades alite fertur equo. idem per spatium Tityon porreximus ingens, et tria uipereo fecimus ora cani; fecimus Enceladon iaculantem mille lacertis, ambiguae captos uirginis ore uiros. Aeolios Ithacis inclusimus utribus Euros; proditor in medio Tantalus amne sitit. de Niobe silicem, de uirgine fecimus ursam. concinit Odrysium Cecropis ales Ityn; Iuppiter aut in aues aut se transformat in aurum aut secat inposita uirgine taurus aquas. Protea quid referam Thebanaque semina, dentes; qui uomerent flammas ore, fuisse boues; flere genis electra tuas, Auriga, sorores; quaeque rates fuerint, nunc maris esse deas; auersumque diem mensis furialibus Atrei, duraque percussam saxa secuta lyram? Exit in inmensum fecunda licentia uatum, obligat historica nec sua uerba fide. et mea debuerat falso laudata uideri femina; credulitas nunc mihi uestra nocet. µ313 XIII Cum mihi pomiferis coniunx foret orta Faliscis, moenia contigimus uicta, Camille, tibi. casta sacerdotes Iunoni festa parabant et celebres ludos indigenamque bouem; grande morae pretium ritus cognoscere, quamuis difficilis cliuis huc uia praebet iter. Stat uetus et densa praenubilus arbore lucus; adspice concedas numen inesse loco. accipit ara preces uotiuaque tura piorum ara per antiquas facta sine arte manus. hinc, ubi praesonuit sollemni tibia cantu, it per uelatas annua pompa uias; ducuntur niueae populo plaudente iuuencae, quas aluit campis herba Falisca suis, et uituli nondum metuenda fronte minaces, et minor ex humili uictima porcus hara, duxque gregis cornu per tempora dura recuruo. inuisa est dominae sola capella deae; illius indicio siluis inuenta sub altis dicitur inceptam destituisse fugam. nunc quoque per pueros iaculis incessitur index et pretium auctori uulneris ipsa datur. Qua uentura dea est, iuuenes timidaeque puellae praeuerrunt latas ueste iacente uias. uirginei crines auro gemmaque premuntur, et tegit auratos palla superba pedes; more patrum Graio uelatae uestibus albis tradita supposito uertice sacra ferunt. ora fauent populi tum cum uenit aurea pompa, ipsa sacerdotes subsequiturque suas. Argiua est pompae facies; Agamemnone caeso et scelus et patrias fugit Halaesus opes iamque pererratis profugus terraque fretoque moenia felici condidit alta manu. ille suos docuit Iunonia sacra Faliscos. sint mihi, sint populo semper amica suo! µ314 XIV Non ego, ne pecces, cum sis formosa, recuso, sed ne sit misero scire necesse mihi; nec te nostra iubet fieri censura pudicam, sed tamen, ut temptes dissimulare, rogat. non peccat, quaecumque potest peccasse negare, solaque famosam culpa professa facit. quis furor est, quae nocte latent, in luce fateri, et quae clam facias facta referre palam? ignoto meretrix corpus iunctura Quiriti opposita populum summouet ante sera; tu tua prostitues famae peccata sinistrae commissi perages indiciumque tui? sit tibi mens melior, saltemue imitare pudicas, teque probam, quamuis non eris, esse putem. quae facis, haec facito; tantum fecisse negato, nec pudeat coram uerba modesta loqui! Est qui nequitiam locus exigat; omnibus illum deliciis inple, stet procul inde pudor! hinc simul exieris, lasciuia protinus omnis absit, et in lecto crimina pone tuo. illic nec tunicam tibi sit posuisse pudori nec femori inpositum sustinuisse femur; illic purpureis condatur lingua labellis, inque modos Venerem mille figuret amor; illic nec uoces nec uerba iuuantia cessent, spondaque lasciua mobilitate tremat! indue cum tunicis metuentem crimina uultum, et pudor obscenum diffiteatur opus; da populo, da uerba mihi; sine nescius errem, et liceat stulta credulitate frui! Cur totiens uideo mitti recipique tabellas? cur pressus prior est interiorque torus? cur plus quam somno turbatos esse capillos collaque conspicio dentis habere notam? tantum non oculos crimen deducis ad ipsos; si dubitas famae parcere, parce mihi! mens abit et morior quotiens peccasse fateris, perque meos artus frigida gutta fluit. tunc amo, tunc odi frustra quod amare necesse est; tunc ego, sed tecum, mortuus esse uelim! Nil equidem inquiram, nec quae celare parabis insequar, et falli muneris instar erit. si tamen in media deprensa tenebere culpa, et fuerint oculis probra uidenda meis, quae bene uisa mihi fuerint, bene uisa negato concedent uerbis lumina nostra tuis. prona tibi uinci cupientem uincere palma est, sit modo 'non feci!' dicere lingua memor. cum tibi contingat uerbis superare duobus, etsi non causa, iudice uince tuo! µ315 XV Quaere nouum uatem, tenerorum mater Amorum! raditur hic elegis ultima meta meis; quos ego conposui, Paeligni ruris alumnus nec me deliciae dedecuere meae siquid id est, usque a proauis uetus ordinis heres, non modo militiae turbine factus eques. Mantua Vergilio, gaudet Verona Catullo; Paelignae dicar gloria gentis ego, quam sua libertas ad honesta coegerat arma, cum timuit socias anxia Roma manus. atque aliquis spectans hospes Sulmonis aquosi moenia, quae campi iugera pauca tenent, 'Quae tantum' dicat 'potuistis ferre poetam, quantulacumque estis, uos ego magna uoco.' Culte puer puerique parens Amathusia culti. aurea de campo uellite signa meo! corniger increpuit thyrso grauiore Lyaeus: pulsanda est magnis area maior equis. inbelles elegi, genialis Musa, ualete, post mea mansurum fata superstes opus.